ÜNİTE 3. HABER DEĞERLERİ

ÜNİTE 3. HABER DEĞERLERİ

Gazetecilerin neyin haber olduğuna ilişkin değerlendirme yaparken başvurdukları ölçütler haber değerleri başlığında incelenir. 5N-1K formülünde her soru zamiri için verilen yanıt aslında o olayın veya durumun haber değerlerinden biridir.

Haber değerleri kavramı altında incelenen nitelikler kitle iletişim araçlarına uygun, bahsedilmeye değer konuların haber merkezi adına seçim ölçütleri olarak kullanılmasıdır.

HABER DEĞERİ KAVRAMINA YAKLAŞIMLAR:

Haber değeri kavramı 1922 de ilk kez Walter Lippman tarafından dile getirilmiştir.

Galtung ve Ruge'un güncellenmiş değerlendirme dizgesine göre haber değerleri:

- Olayın güncel olması

- Haberin herkesi ilgilendirecek şekilde büyük olması,

- Olayın anlaşılabilir olabilmesi için gerekli bilgilerin tam olması

- Kültürel ve coğrafi yakınlığın haberin izleyicisi için dikkat çekici olması

- Konunun talep görmesi, kestirilebilir olması, izleyici beklentilerinin dikkate alınması,

- Olayın beklenmedik olması, ani gelişmesi,

-Olayın devamlılığının olması,

- Haberlerin belli bir kompozisyonda verilmesi, haberler arası dengenin olması,

- Seçkin uluslara yapılan göndermeler,

- Seçkin kişilere göndermeler,

- Kişiselleştirme,

- Sonuçları kötü olan durumlar

Haber, olayların ve konuların belirli sistematik sınıflama ve seçime göre yapılan karmaşık bir üretim sürecinin sonucudur. Dolayısıyla haber değerleriyle ilgili farklı yaklaşımlar vardır.

Piyasa Modeli (Market) ve Manipülasyon Modeli olmak üzere iki temel model vardır.

Piyasa modeli (Tiffen ile Cohen ve Young): Haber seçim ölçütü olacak konunun kamu çıkarı doğrultusunda bir bilgi hazinesi olması, hem okurun ilgisini ve çıkarlarını hem de insnaların dikkatini doğal olarak toplaması gerektiğini savunur.

Manipülasyon modeli: Medya sahipliği ve medyanın kontrolü üzerine bir modeldir. Gazeteciler medya sahiplerinin çıkarlarına hizmet etmek üzere medya sahipleri tarafından tutulmuş haberleri seçen ya da eleyen ideologlardır.

Diğer bir değerlendirmeye göre de gündem yazı işlerinin kontrolünü elinde tutan editörler tarafından belirlenmektedir.

Haber yapılmaya değer konuların seçiminde gazetecilerin yetişme, ilgi, eğitim ve genel kültür birikimleri gibi etmenlerin tümü etkili olmaktadır.

Neyin haber olacağı konusunda haber değerleri dışında birçok unsur etkili olabilmekte habercilerin haber seçme ve eleme kararları doğrudan tek bir unsura bağlı olmamaktadır.

Haberlerin toplanması ve seçilmesinde etkili olduğu düşünülen birkaç temel yaklaşım şu şekildedir:

- Olay merkezli: "Ayna" yaklaşımı. Haber içeriği tamamen gerçeği aynanın gerçekliğini yansıtmakta haber içeriği medyaya bilgi verenler ile konuyu haber olarak seçenler arasında dengelenir.

- Mesleki rutinler:

- Gazeteci merkezli:

- Dış etmenler: "Kitle manipülasyonu" yaklaşımında medya içeriğinin toplumun güçlü üyeleri tarafından etkilendiği kabul edilmektedir.

Medya yatırımcıların ideolojisi ile haber içeriği arasında 4 temel ilişki olduğunu söylemektedir.

1) Kamusal ilişki: Yayın kuruluşunun serbestlik derecesi yasalarla verilen özerklikle belirlenir.

2) Tecimsel ilişki: Piyasa şartlarında ekonomik etkenler (reklam verenler, ticari ortaklar, müttefiklerin görüşleri) belirleyici olmaktadır.

3) Çıkar ilişkisi: Medya içeriğinde yayın kuruluşunun bağlantılı olduğu sermaye girişimi, siyasi parti ve dini grupların yansımaları görülebilir.

4) Biçimsel olmayan ilişki: Medya içeriği, uygulamak istedikleri amaçları garanti altına almak için doğrudan parasal destek veren yakınların, arkadaşların ya da tanıdıkların tercihlerini yansıtmaktadır.

HABER DEĞERLERİ:

            Haberlerde en çok bulunan ya da bulunması beklenen haber değerleri 18 başlıkta toplanmıştır.

1- BÜYÜKLÜK: Bir olay ne kadar çok kişiyi ilgilendirirse yarattığı etki ne kadar büyükse haber olma ihtimali o kadar çok artar. 5N 1K formülünün ne ya da kim sorusuna yanıt aranır.

2- ÖNEMLİLİK: O gün ya da o an için diğerlerinden önemli kabul edilen olay ya da durum önemlilik değeri ile ilişkilendirilir.Önemlilik değeri ile vurgulanmak istenenler arasında da  bir önem sıralaması vardır. Bu farklılık medya kuruluşlarının ideolojik anlayışlarının farkından kaynaklandığı gibi gazetecilerin haber değeri konusundaki öznelliğinden de kaynaklanabilir.

3- GÜNCELLİK: Konunun yeni olması ve zamanlama olarak duruma uygun olmasıdır.Haberin güncel olması için de, yenilik, anilik ve yayınlandığı zaman için geçerli olması gerekir. Bazı konular güncellik dışında dönemsellik özelliği ile de haber olabilir.

4- YAKINLIK: Bir olayın olduğu yerin izler kitleye yakınlığı o olaya olan ilgiyi artırır. Yakınlık değeri 5N 1K formülünün bir parçası olan nerede sorusunun yanıtı ile ilişkili olmakla beraber bir yandan da aidiyet duygusuyla ilgilidir.

5- İLGİNÇLİK: Charles Anderson Dana "Bir köpeğin adamı ısırması değil bir adamın köpeği ısırması haberdir" diyerek haberin ilgi çekiciliğinin önemine vurgu yapmıştır.

6- ÜNLÜLÜK: Olayın etkili kişisinin ünlü birisi olmasıdır. Çok sıradan bir durum ünlü birinin başına gelirse de merak edilebilir.

7- NADİRLİK: İlginçlik haber değeri ile benzerdir, ancak burada gündelik hayatımızda şahit olduğumuz, önceden bildiğimiz konu ve olaylar gündeme gelir. Dönem dönem rastlanan pek sık olmayan olaylardır.

8- OLUMSUZLUK: Kötü haber iyi haberdir anlayışı gazeteciler arasında yaygın bir durumdur.

9- DEVAMLILIK: Arkası gelen konular gazeteciler için ilgi çekici olduğu gibi önemlilik düzeyine ve toplumda gördüğü tepkiye göre gündemde uzun süre kalabilir.

10- UYGUNLUK: Tahmin edilebilirlik ve izleyici talebi öğelerini de içinde bulunduran bu ölçüt resmi ve dini bayramlar, kutlamalar vb. gibi olayların dikkate alınması değeridir.

11- EĞLENCE: Bu içerikteki konular insanların ilgisini yoğun olarak çekmektedir.

12- KÜLTÜREL UYGUNLUK: Toplumun yapısına, kültürüne, ilgi alanlarına uygun olaylar daha çok ilgi çeker.

13- GÖRSEL ÇEKİCİLİK: Gündemde yer alan olayların bir çoğu görsel unsurlarla desteklendikleri için haber olabilmektedir.

14- KİŞİSELLEŞTİRME: Herhangi bir konuyu ele alırken olayın kişilere indirgenerek aktarılması, olgunun kişiselleştirilmesi, olayı daha kolay hatırlanır hale getirir. Bu olayların izleyici kitlelerde korku, endişe, öfke yaratacak şekilde medyada sürekli ve aşırı olarak işlenmesi sürecine "ahlaki panik" denmektedir.

15- MİZAH: Olayın komik tarafının olması ya da kara mizah durumu olayı çekici hale getirir.

16- KOMPOZİSYON: Haberlerin belli bir kompozisyonda verilmesiyle haberler arası denge sağlanmaya çalışılır.

17- HEYECANLILIK: Sportif karşılaşmalar, ulusal başarılar, tıbbi vaka sonuçları, bireysel başarı öyküleri heyecan yaratan haberler arasındadır.

18- CİNSELLİK: Medyada fazlasıyla yer almaktadır. İçeriğinde kasıtlı olarak cinsellik yer almayan bazı moda, eğlence, sanat vb. konularında da cinsellik teması yer alabilir.

Kaynak: Anadolu Üniversitesi Yayınları